Ζην Ηδέως

Ζούμε στην εποχή όπου η διάδοση τηςπληροφορίας μέσω του διαδικτύου ως Νέμεση της ιστορίας παίρνει την εκδίκησή της για τον μακραίωνο σκοταδισμό που επέβαλλε η Εξουσία.

Για παράδειγμα ένα μεγάλο ψέμα της ελληνικής ιστορίας είναι πως η αρχαία Σπάρτη ήταν υποδεέστερη της Αθήνας. Ο Παρθενώνας όμως παραμένει ναός δωρικού τύπου.

Ένα άλλο μεγάλο ψέμα είναι πως ο Επίκουρος ως φιλόσοφος ήταν υποδεέστερος του Πλάτωνα και του Αριστοτέλη. Η προσωπική ευτυχία όμως παραμένει ζητούμενο κάθε ατόμου.

Τα παραπάνω δεν είναι τυχαία βέβαια, αλλά δε θα σταθούμε σ’ αυτά. Θα μιλήσουμε για την παρεξηγημένη φιλοσοφία του Επίκουρου που δικαίως λέγεται και φιλοσοφία της ευτυχίας. Εκείνης που κατακτάται όταν από τη ζωή λείπουν ο πόνος και ο φόβος και έχει εξασφαλιστεί η αυτάρκεια και το φιλικό περιβάλλον.

Καταστάσεις δηλαδή που εξασφαλίζουν τη φυσική ευεξία και την ψυχική γαλήνη.

Η άρνηση του πρωταρχικού θρησκευτικού φόβου και της θείας πρόνοιας από τον Επίκουρο ήταν αυτή που τον έφερε σε αντίθεση με τον στωικισμό. Βασίστηκε στο ότι κάθε θεϊκή οντότητα – υπαρκτή και σεβαστή ως παραδεκτή από πολλούς – αδυνατεί ως τέτοια (τελειότητα) να έχει ανθρώπινες ιδιότητες που θα την οδηγούν σε παρέμβαση. Αυτή η τοποθέτηση δυναμίτιζε θεοκρατικά στάτους και κατ’ επέκταση ολιγαρχικά σχήματα και τον άφησε στην αφάνεια μέχρι σήμερα.

Πέραν αυτών η μοναδικότητα του επικουρισμού είναι το ότι με την καλή έννοια του ''εγωισμού'' πραγματεύεται το άτομο και όχι τις μάζες όπως κάνει ο στωικισμός και δη μη τελεολογικά (προς έναν προδιαγεγραμμένο απώτερο σκοπό).

Δεν ασχολείται δηλαδή με το κοινωνικό σύνολο το οποίο εντέλλεται από τον στωικισμό ηθικά ή πολιτικά με σκοπό την επίτευξη ενός σκοπού, αλλά αντίστροφα θεωρεί πως κάθε σκοπός θα εξυπηρετείται καλύτερα όταν τα μεμονωμένα άτομα είναι αυτάρκη και ευτυχισμένα.

Αυτή η πολιτική τοποθέτηση του επικουρισμού αναγόμενη στο σήμερα, σημαίνει πως κράτη και έθνη και κοινωνίες δεν μπορεί να εγκαλούνται σε πολέμους ή οικονομικές σωτηρίες δημοσιονομικών, θυσιάζοντας το επίπεδο ζωής ή και την ίδια τη ζωή των ατόμων και των πολιτών που τα συναποτελούν. Γιατί τα παραπάνω σύνολα δεν είναι αόριστα και απρόσωπα, αλλά υπάρχουν ακριβώς ως σύνολα των ατόμων που τα απαρτίζουν κι όχι ως γη και ιδιοκτησία ή ότι άλλο αναφέρεται.

Διευρύνοντας αυτή την άποψη στη διάσταση της έννοιας της πατρίδας, θα μπορούσε κανείς να δει ολόκληρη τη Γη σαν μια ενιαία πατρίδα ευδαιμονίας και φιλότητας των εθνών της. Δείχνει ακόμη ότι η σχέση πολιτών – εξουσίας δεν είναι κάθετος μονόδρομος αλλά αμφίδρομη σχέση.

Σχετικά με την καλή έννοια του εγωισμού αναφέρω πως για τον ελληνικό στοχασμό η υπέρβαση του εγώ γίνεται με την ολοκλήρωση του ατόμου μέσω της παιδείας και όχι με την απλή άρνηση ή την εγκατάλειψη κι αυτή η διαπίστωση είναι ακριβώς το σημείο όπου ο Πλάτωνας παρεξηγείται σκόπιμα και θεωρείται ''πρώιμος χριστιανός''...

Ας επανέλθουμε όμως στον Επίκουρο και στη ''συνταγή'' που έδωσε για μια άφοβη και έμμετρη καλή ζωή και την ονόμασε ''τετραφάρμακον'' :

·        Άφοβον ο θεός (αμέτοχος στα ανθρώπινα και όχι φόβητρο)

·        Ανύποπτον ο θάνατος  ( ως νεκρός δεν τον καταλαβαίνεις  και ως ζωντανός δεν σε αγγίζει ) 

·        Και ταγαθόν μεν εύκτητον ( εύκολα αποκτάς τα αγαθά όταν είσαι ολιγαρκής ή όταν με μέτρο τις δυνατότητές σου αναζητάς την δική σου αυτάρκεια )

·        Το δε δεινόν ευεκκαρτέρητον ( ο πόνος υπομένεται αφού υπάρχει για να καταδείξει το πρόβλημα που χρήζει λύσης) 

Τα παραπάνω προσδίδουν στο άτομο την πληρότητα και την ατομική του ελευθερία. Για την πληρότητα της αυτάρκειας λέει πως : [τίποτα δεν είναι αρκετό, για όποιον το αρκετό είναι λίγο ]…

Γενικότερα η επιδίωξη της ηδονής (ευχαρίστησης) για τον Επίκουρο ως φυσική επιδίωξη της ανάγκης, παρεξηγήθηκε σκόπιμα αφού αποσιωπήθηκε πως αυτή αναζητάται στα πλαίσια του μέτρου, της αρετής και της δικαιοσύνης.

Λέει σχετικά : [Δεν είναι δυνατόν να ζει κανείς ευχάριστα αν δεν ζει φρόνιμα, ηθικά και δίκαια, όπως και δεν μπορεί να ζει φρόνιμα, ηθικά και δίκαια, αν δεν ζει ευχάριστα ].

Αυτή η πρόταση θα μπορούσε σήμερα να είναι η επιτομή της σύγχρονης

κοινωνιολογίας για εισηγήσεις πολιτικής...

Μιας ανθρωποκεντρικής πολιτικής που θα επεδίωκε πρωτίστως την εκπαίδευση των πολιτών της με στόχο την ευδαιμονία τους εκείνη που βιώνεται με τη φρόνηση(παιδεία), την αταραξία (ψυχική γαλήνη) και τη φιλότητα (φιλικό περιβάλλον – καλές σχέσεις) του επικουρισμού.

Ο δρόμος προς την ευτυχία που προτείνει ο Επίκουρος δεν είναι ο δρόμος του μαρτυρίου για την τελείωση της ψυχής, αλλά μια καθημερινή πρακτική κατάφασης για τη ζωή με τις χαρές και τις λύπες της, χωρίς το φόβο του θανάτου και άλλες αρνητικές δοξασίες ανθρώπων.

Εδώ σημειώνεται πως το πρακτικό πνεύμα της ηθικής του επικουρισμού, δείχνει πως η φιλοσοφία δεν είναι αυτοσκοπός, αλλά το μέσο για τη επίτευξη του σκοπού που αναδεικνύει τον τρόπο που θα πρέπει κανείς να ζει ώστε να ευδαιμονεί στα πλαίσια της ατομικής του ελευθερίας.

Βέβαια τα παραπάνω επιφανειακά μπορούν να θεωρηθούν ως επίκληση του ακραίου ατομικισμού. Θα μπορούσε κανείς να πει πως αυτή η πρακτική του ''λάθε βιώσας'' (να ζεις στην αφάνεια και μόνο για σένα) θα οδηγούσε σε κοινωνική παράλυση. Απεναντίας ο επικουρισμός θεωρεί πως η εκπαίδευση, οι νόμοι και η πολιτική είναι απαραίτητα ώστε το ίδιο το άτομο να αποκτήσει τα εφόδια που θα το οδηγήσουν στην επίτευξη του σκοπού της ευτυχίας. Διαφορετικά θα δυστυχεί από την αμάθεια, τη δεισιδαιμονία, τις προλήψεις, τους φόβους και τις ελπίδες.

Καταστάσεις που ευδοκιμούν και σήμερα καθιστώντας τεράστιο το έλλειμμα εκπαίδευσης όταν ο επικουρισμός εξακολουθεί να μη διδάσκεται στα σχολεία μας.

Το βαθιά συντηρητικό μας κατεστημένο εξακολουθεί να φοβάται πως αυτά που λέει ο Επίκουρος είναι αυτονόητα δικαιώματα ζωής ή φοβάται πως είναι ακόμη εξόχως ανατρεπτικά?

Τέλος, όσο και αν κατά τη φράση του Νίτσε : [η επιστήμη έχει βαλθεί να επιβεβαιώσει τον Επίκουρο] -  ή τον Ηράκλειτο θα λέγαμε σήμερα -, αυτό δε σημαίνει πως ο επικουρισμός αποτελεί την αλάνθαστη άποψη.

Κάθε άλλο. Στην εποχή της κβαντικής φυσικής θα μπορούσε να προσθέσει ή να ανασκευάσει πολλά. Εμπεριέχει όμως -όπως και το σύνολο της φιλοσοφίας -κομμάτια σημαντικά και απαραίτητα στη συμπλήρωση της καλύτερης άποψης. Άλλωστε το βασικότερο χαρακτηριστικό της ελληνικής φιλοσοφίας είναι πως είναι θελκτική στο διάλογο και τη διερεύνηση της αντίθετης άποψης έτσι ώστε να μην καταρρέει σε δόγμα και αξίωμα, διατηρώντας εσαεί τη δυναμική της ελευθεροπρέπειάς της μέσω της διαρκούς αναζήτησης και της κίνησης των ιδεών.

Πόσο μάλλον εδώ όταν μιλάμε για μια ''ειδική εγωιστική φιλοσοφία'' που αναφέρεται στον κάθε άνθρωπο ξεχωριστά και άρα μένει στη δική του υποκειμενικότητα να ανασύρει μέσω του ''γνωθισαυτόν'' την καλύτερη προσωπική του άποψη στο δικό του δρόμο για την ευτυχία.